Bunu hiç düşünmemiş olanınız herhalde çok azdır. Ben çok düşündüm, çoğu zaman içim kan ağlayarak, gerçekten çok üzülerek... Hala da üzülürüm, kaybedilen devasa topraklara, milyonlarca insana, itibara, ..... Tabi ki yazacaklarım bilimsel bir araştırmanın ürünü değil. Az çok, iyi kötü okuduklarımdan (ki yeterli olmaktan çok uzak olduğunu kabul ediyorum) kendime göre yapabildiğim analiz ve sentezlerden..
1) Avrupada bir reform hareketi oldu, galiba 15-16. yüzyıllarda. Dinin çok katı kuralları az da olsa kırıldı, gevşetildi. Arkasından rönesans geldi. Bizde buna benzer şeyler olmadı nedense. Matbaa da çok geç geldi... Hiristiyanlıkta olduğu gibi bizim dinimizde de resim, heykel vb güzel sanatlar, hatta matbaa dinen pek makbül şeyler değildi galiba.
2) Yine Avrupada sanırım 15-16 yüzyıllarda uzakdoğuya ticari gemi seferleri başladı. Korsanlara ve soygunlarına karşı bugünkü anonim şirketlerin dedesi olan “Joint Stock Companies” ler kuruldu. Yani bir nevi deniz aşırı büyük ticaretin getirdiği riskleri azaltan veya sınırlayan hukuki temeller oluşturuldu. Amsterdam ve Antwerp gibi şehirler dünya ticaretinin merkezi oldu. Osmanlı ise nedense denizaşırı ticarete önem vermedi.
3) 16.-17-18. yüzyıllarda Avrupalı pek çok devlet, ki bunların arazileri çok büyük değildi, denizaşırı yerlerde koloniler edindiler, mesela güney Amerika'da ve Afrika'da, hatta Hindistan ve uzak doğuda. Bu kolonilerin hem doğal hem insani devasa kaynaklarından neredeyse bedavaya yararlandılar. Osmanlı nedense bunlarla ilgilenmedi, daha ziyade askeri zaferler, ve zaferlerin getireceği ganimet, vergiye bağlama, haraca bağlama işleriyle ilgilendi..
4) 17. ve 18. yüzyıllarda Avrupada sanayi devrimi oldu, tabi daha sonra ki yıllarda da devam etti. Mesela kanallar inşa ederek nakliyatı hem hızlandırmak hem ucuzlatılması, buhar makinaları, bunların hem sanayide hem deniz ve kara ulaştırmacılığında kullanılması, daha sonra elektrik motorları, içten yanmalı motorların icadı, ampulün, radyonun, aşının, vb pek çok şeyin icadı...Osmanlı nedense sanayi ve icadlar ile de pek ilgilenmedi.
5) Avrupada sanayi devriminin bir sonucu olarak 18. ve 19. yüzyıllarda bir işçi sınıfı oluştu. İşçilerin gerçekten çok kötü şartlarda çalışması ve yaşaması sonucu sosyalizim veya kominizm hareketleri doğdu. Bu akım, örgütlenme, yazma, konuşma, dergi, gazete çıkarma, gruplaşma, partileşme, Rusyada sovyet idarelerinin oluşması gibi pek çok sosyal sonuçlar, bilinçlenme, ve gelişme doğurdu. Osmanlıda hiçbir zaman, hemen hemen hiç işçi sınıfı ve işçi sınıfı bilinci oluşmadı.
6) Osmanlı devletini yöneten bazı padişahlar ve onlara bağlı sadrazamlar vezirler malesef aşırı masraf, ve israf denecek harcamalar yaptılar. Bütçe açıklarını kapatmak için yüksek faizle borç aldılar ve bu da devleti bir bakıma mali iflasa doğru sürükledi. Burada bu davranışın her padışahı kapsamadığını belirtmek isterim. Mesela 2.Abdülhamit veya Vahdettin için asla müsriftiler diyemem ama çok iyi insanlar olmakla beraber mesela Abdülmecit ve Abdülaziz çok müsriftiler.
7) Osmanlı Padişahları 3.Selimden başlayarak, 2. Mahmut, Abdülmecit, Abdülaziz, 2. Abdülhamit zamanlarında çok esaslı, çok önemli batılaşma ve devrim hareketleri yaptılar. Bunlar arasında askeri ve sivil okulların açılması, batılı hukuk sisteminin getirilmesi, demiryollar yapılması ve bu gibi pek çok iyi ve faydalı şeyler yapıldı ama nedense sanayi ve ticaret alanında çok ama çok geri kalındı.
8) 3. Selim hatta ondan çok öncelerinden beri askerlerin durmadan kazan kaldırmaları, padişah indirip padişah değiştirmeleri, sadrazam kelleri istemeleri ve almaları ama en mühimi savaş kabiliyetlerini ve isteklerini yitirmeleri, emir dinlemez, söz dinlemez bir hale gelmelerinin de Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışına sebep olan faktörlerden biri olduğu kanaatindeyim.
9) Son olarak 20. Yüzyılın başında 2. Abdülhamit gibi bir Padişahı indirerek idareyi tamamen ele alan ve Padişahlık zamanını aratan bir dikta rejimi kuran Ittihat ve Terakkinin aldığı kararların, ki bunların içinde 1. Dünya Savaşına girmek de dahil, Osmanlı İmparatorluğunun sonunu getiren sebepler arasında olduğu kanatindeyim.
Yukarıda yazdıklarım bir uzmanın değil bir “layman” in yani sokaktaki herhangi bir adamın görüşleri. Şüphesiz içinde eksik de vardır, yanlış da. Zaten bu yazının bir maksadı da bu konuda başka görüşleri çekebilmek..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder